آزمون نقاشی گودیناف هریسآزمون نقاشی گودیناف هریس، یکی از مباحث مطرح در روان‌سنجی در علم روان‌شناسی بوده و به معنای نوعی آزمون روانی برای تعیین درجه هوشمندی سن عقلی (mental age) و هوشبهر کودک (Intelligence Quotient) است. همچنین این آزمون را زمانی به‌کار می‌بریم که آزمون‌های هوشی دیگر را نتوان اجرا کرد و بخواهیم هرچه سریعتر درباره هوش کودک به نتیجه برسیم. علاوه بر این، در مورد اطفالی که قادر به سخن گفتن نیستند، بهترین ابزار سنجش هوش، این آزمون می‌باشد. در این مقاله بعد از بیان تعریف و تاریخچه آزمون به بررسی روش اجرا، نمره‌گذاری و محاسبه سن عقلی و هوشبهر می‌پردازیم. ۱ - تعریفیکی از معروف‌ترین و عملی‌ترین آزمون‌های تصویری که هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی قابل اجرا می‌باشد، آزمون ترسیم آدمک بوده که به وسیله افراد زیادی نمره‌گذاری شده است. یکی از مهمترین این افراد، خانم فلورانس گودیناف (Florence Goodenough) آمریکایی است که در سال ۱۹۲۶ در ایالت نیوجرسی آمریکا، این آزمون را روی چهار هزار کودک آزمایش نمود. این آزمون از جمله آزمون‌هایی است که به آسان‌ترین روش و با صرف کمترین وقت و هزینه قابل اجرا است. تنها ابزاری که برای اجرای این آزمون لازم است، یک برگ کاغذ بی‌خط و یک مداد است. مهمترین هدف این آزمون، تعیین درجه هوشمندی سن عقلی (mental age)و هوشبهر کودک (Intelligence Quotient) است. همچنین این آزمون را زمانی به‌کار می‌بریم که آزمون‌های هوشی دیگر را نتوان اجرا کرد و بخواهیم هرچه سریعتر درباره هوش کودک به نتیجه برسیم. علاوه بر این، در مورد اطفالی که قادر به سخن گفتن نیستند، بهترین ابزار سنجش هوش، این آزمون می‌باشد. [۱]
پاشاشریفی، حسن، نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۶۷، تهران، سخن، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۲ - روش اجرابرای اجرای این آزمون، یک برگ کاغذ بی‌خط و یک مداد و پاک‌کن در اختیار کودک قرار می‌دهیم و به او می‌گوییم: تصویر کامل یک مرد را نقاشی کن و سعی کن هرچه می‌توانی خوب و زیبا باشد. بعد از اینکه آزمودنی، تصویر اول را تمام کرد از او خواسته می‌شود تصویر یک زن را با دقت و به‌طور کامل رسم کند. در آخر از او خواسته می‌شود تصویر خودش را بکشد. برای ترسیم نقاشی، بهتر است از مداد سیاه یا خودکار راحت و روان استفاده شود. زیرا با مداد رنگی به دشواری می‌توان نقاشی رسم کرد و اجزای آن را تشخیص داد. بهتر است از کاغذ A۴ استفاده شود یا کاغذی که ۳۰ در ۲۱ سانتی‌متر باشد. همچنین بهتر است به کودک اجازه دهید چند تصویر بکشد و هر کدام بهتر و کاملتر بود، آن را برای نمره‌گذاری انتخاب کنید. در صورتی که نتایج چندین بار کشیدن آدمک با هم فرق داشت، نشان ناراحتی دیگری در کودک است که باید به متخصص مسائل روانی یا روان‌درمانگر مراجعه کرد. ۳ - تجدید نظرآزمون ترسیم آدمک در سال ۱۹۶۳ توسط هریس مورد تجدیدنظر قرار گرفت و به صورت کاملتری طراحی شد. گودیناف، از آزمودنی می‌خواست که فقط تصویر یک مرد را بکشد و با نمره‌گذاری آن، سن عقلی و هوشبهر کودک را محاسبه می‌کرد. به نظر سازندگان این آزمون، بین سن کودک و رشد عقلی یا توانایی‌های ذهنی وی رابطه وجود دارد. بدین معنا که با افزایش سن، کودک اجزای بیشتری از تصویر انسان را رسم می‌کند و نقاشی او دقیق‌تر و کاملتر می‌شود. در نمره‌گذاری نقاشی، برای رسم هر یک از اجزای تصویر و رعایت دقت در اتصال اجزا به محل درست و تناسب‌اندازه‌ها، نمره‌ای در نظر گرفته شده است. در صورتی که اعضا در تصویر نباشد، نمره صفر داده می‌شود و در صورتی که ملاک‌هایی که در هر مورد ذکر شده است رعایت شود، نمره یک داده می‌شود. [۲]
گنجی، حمزه و ثابت، مهرداد، روان‌سنجی، ص۱۳۷، تهران، ساوالان، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۴ - نمرهگذاریبرای هر یک از موارد زیر یک نمره تعیین شده است. در صورتی که این موارد در نقاشی نشان داده نشود یا ملاک‌های آن رعایت نشود، نمره صفر منظور می‌شود. ۴.۱ - اجزای کلیطرح سر: طرح سر به هر شکلی که نشان داده شود. اگر اجزای صورت کشیده شود، اما طرح سر وجود نداشته باشد، نمره نمی‌گیرد. پاها: در نقاشی‌های روبرو باید دو پا، اما در نقاشی‌های نیمرخ یک یا دو پا کشیده شده باشد. بازوها: بازوها حتی اگر به تنه نچسبند، نمره می‌گیرد. اما اگر فقط انگشت‌ها به تنه چسبیده باشند و نشانه‌ای از ساعد و بازو دیده نشود، نمره نمی‌گیرد. اگر انگشتان دست جدای از تنه رسم شوند و بین محل اتصال انگشتان به کف دست و تنه فاصله باشد حتی اگر خط بازو نشان داده نشود نمره می‌گیرد. تنه: به هر شکلی که نشان داده شود نمره می‌گیرد، خواه با خط و خواه به صورت دوبعدی نشان داده شده باشد. ابعاد تنه: در صورتی که طول تنه بیش از عرض آن باشد یک نمره به آن تعلق می‌گیرد. شانه‌ها: شانه‌ها باید به‌طور مشخص نشان داده شده باشد. در نمره‌گذاری شانه باید دقت و سخت‌گیری نشان داد. اتصال بازوها و پاها به تنه: بازوها و پاها باید به تنه چسبیده باشند. اگر تنه کشیده نشده باشد، برای این ماده نمره داده نمی‌شود. اتصال بازوها و پاها به هر نقطه‌ای از تنه نمره می‌گیرد. اتصال صحیح بازوها و پاها به تنه: بری نمره‌گذاری این قسمت باید دقت کرد که پاها و بازوها به محل صحیح تنه متصل شده باشند. گردن: گردن باید به‌طور مشخص نشان داده شده باشد. اگر سر به تنه چسبیده شده باشد، بابت گردن نمره نمی‌گیرد. خط طرح گردن: خط طرح گردن باید ادامه طرح سر یا طرح تنه یا هر دو باشد. اگر گردن با خطی از سر و تنه جدا شود و به هیچ یک متصل نباشد نمره نمی‌گیرد. چشم‌ها: باید یک یا دو چشم نشان داده شود. بینی: به هر شکلی که نشان داده شود، نمره می‌گیرد. دهان: به هر شکلی که نشان داده شود، نمره می‌گیرد. بینی و دهان دوبعدی: بینی و دهان، هر دو باید به‌صورت دوبعدی نشان داده شود، هر دو لب باید کشیده شود. حفره‌های بینی: حفره‌های بینی باید در تصویر نشان داده شوند. ۴.۲ - مومو (۱): مو به هر شکلی که در شکل نشان داده شود، نمره می‌گیرد. مو (۲): در این ماده اگر کودک سه مورد زیر را رعایت کرده باشد، نمره می‌گیرد: · طرح یا خط سر از داخل مو دیده نشود. · مو به‌صورت خط‌خطی کردن و ناشیانه کشیده نشده باشد. · مقدار مو از محیط دایره‌ای سر بیشتر باشد. ۴.۳ - لباسلباس (۱): هر نشانه‌ای از لباس مانند ستون عمودی دکمه‌ها روی تنه، کلاه و مانند اینها نمره می‌گیرد. لباس (۲): دست‌کم دو تیکه لباس کشیده باشد، به شرطی که اعضای بدن زیر لباس دیده نشود. لباس (۳): آستین‌ها و شلوار نشان داده شود و هیچ بخشی از اعضا زیر لباس دیده نشود. لباس (۴): دست‌کم چهار تیکه لباس کشیده باشد، مثل پیراهن، شلوار، کفش و کلاه. لباس (۵): مدل لباس کامل باشد و عدم تناسب در آن دیده نشود. برای مثال اگر لباس نظامی باشد و شلوار غیرنظامی، نمره نمی‌گیرد. ۴.۴ - انگشتهاانگشتان دست: انگشت دست باید نشان داده شود و تعداد آن نیز نباید از انگشت کمتر باشد. اگر دو دست کشیده باشد در هر دوی آنها انگشت وجود داشته باشد. تعداد انگشتان دست: تعداد انگشتان باید درست باشد (۵ انگشت). اگر هر دو دست را کشیده است، باید تعداد انگشتان هر دو دست درست باشد. جزئیات انگشتان دست: انگشتان دست باید به صورت دوبعدی نشان داده شود و طول آنها بیشتر از عرض آنها باشد. انگشت شست: انگشت شست باید مقابل چهار انگشت دیگر دست قرار گرفته و کاملا مشخص باشد. در نمره‌گذاری این ماده باید دقت و سخت‌گیری شود. کف یا پنجه دست: کف یا پنجه دست باید متمایز از انگشتان و مچ دست یا ساعد نشان داده شود. ۴.۵ - مفاصل و نسبتهامفصلهای بازو: باید آرنج، شانه و یا هر دو به وضوح نشان داده شده باشد. مفصل‌های پا: زانو، تهی‌گاه و یا هر دو باید نشان داده شود. نسبت سر به تنه: مساحت سر نباید بیش از یک‌دوم و کمتر از یک‌دهم مساحت تنه باشد. اندازه بازوها: طول بازوها باید برابر طول تنه و یا اندکی بیش از آن باشد. بازوها نباید تا زانوی پاها برسند. طول پاها: طول پاها نباید از طول تنه، کمتر از دو برابر طول تنه بیشتر باشد. پنجه پا: به هر شکلی که از مچ یا ساق پا متمایز باشد. بازوها و پاهای دوبعدی: بازوها و پاها هر دو، دوبعدی نشان داده شوند. پاشنه پا: پاشنه پا باید به‌طور مشخص نشان داده شود. ۴.۶ - گوشهاگوشها (۱): در نقاشی‌های روبرو دو گوش و در نقاشی‌های نیمرخ یک گوش کشیده باشد. گوش‌ها (۲): گوش‌ها باید در محل درست به سر چسبیده باشد و بعد عمودی آنها بیشتر از بعد افقی باشد. ۴.۷ - اجزای چشماجزای چشم (۱): ابروها، مژه‌ها و یا هر دو نشان داده شود. اجزای چشم (۲): مردمک چشم کشیده شود. اگر دو چشم کشیده است، باید هر دو دارای مردمک باشند. اجزای چشم (۳): طول افقی چشم باید از طول عمودی آن بیشتر باشد و اگر دو چشم کشیده است، این نسبت در هر دو باید رعایت شده باشد. نگاه: در چشم‌ها باید حالت نگاه کردن مشخص شده باشد. در نقاشی‌های روبرو مردمک دو چشم نباید واگرا یا همگرا باشند. در تصویرهای نیمرخ، مردمک چشم باید جلوی چشم قرار گیرد و نه در وسط آن. ۴.۸ - چانه و پیشانیچانه و پیشانی: چانه و پیشانی هر دو باید نشان داده شود تا نمره بگیرد. در این مورد باید چشم و دهان هر دو کشیده شده باشند. باید بین قسمت‌های بالای چشم‌ها و موی سر فاصله‌ای به عنوان پیشانی و در پایین دهان فاصله‌ای به عنوان چانه و به‌صورت مشخص قابل مشاهده باشد. در نمره‌گذاری این ماده باید دقت و سخت‌گیری شود. خط چانه: خط چانه باید به وضوح از لب پایین مشخص شده باشد. ۴.۹ - نیمرخنیمرخ (۱): اگر تصویر به‌صورت نیمرخ کشیده شده باشد، به شرطی که بیش از یک مورد از اشتباهات زیر در آن دیده نشود، یک نمره می‌گیرد: · دیده‌شدن یکی از نقاط بدن که معمولا نباید در نقاشی‌های نیمرخ دیده شود، مانند بیرون بودن قسمتی از تنه در پشت بازو. · پاها به‌صورت نیمرخ کشیده نشده باشند. در تصاویر نیمرخ واقعی دست‌کم قسمت بالای یکی از دو پا به وسیله پای دیگر پوشانده می‌شود. · اتصال بازوها به پشت طرح تنه و کشیده شدن آنها در سمت جلو. نیمرخ (۲): نقاشی باید نیمرخ کامل و واقعی بوده و هیچ یک از اشتباهات بالا را نداشته باشد. همچنین هیچ یک از قسمت‌های بدن که معمولا در تصاویر نیمرخ دیده نمی‌شود، نباید در تصویر مشاهده شود. در نمره‌گذاری این ماده اگر شکل چشم کاملا نیمرخ نباشد، اشکالی ندارد. ۴.۱۰ - هماهنگی حرکتیهماهنگی حرکتی (۱): خطوط باید به خوبی به هم وصل شده باشند. در محل اتصال‌ها نباید یک خط از خط دیگر عبور کند و یا بین انتهای خط‌ها فاصله باشد. در نمره‌گذاری این قسمت به اتصال‌های اصلی توجه می‌شود و از اتصال‌های جزئی صرفنظر می‌گردد. هماهنگی حرکتی (۲): باید در همه قسمت‌های نقاشی، اتصال‌ها بدون اشکال باشد. خطوط باید محکم و هموار و بدون لرزش کشیده شده باشد. در نمره‌گذاری این قسمت باید دقت و سخت‌گیری شود. هماهنگی حرکتی (۳): در طرح سر نباید ناهماهنگی دیده شود. طرح سر نباید دایره یا بیضی کامل باشد. هماهنگی حرکتی (۴): طرح تنه نباید به شکل مستطیل یا بیضی باشد بلکه طرح تنه باید با طرح طبیعی تنه هماهنگ باشد. هماهنگی حرکتی (۵): بازوها و پاها هر دو، دوبعدی باشند و بین آنها هماهنگی برقرار باشد و به شکل طبیعی بازوها و پاهای انسان شباهت کافی داشته باشد. هماهنگی حرکتی (۶): چشم‌ها، دهان و بینی همه باید دوبعدی کشیده شوند. بین اعضای صورت تقارن وجود داشته باشد و عدم هماهنگی در آنها وجود نداشته باشد. [۳]
پاشاشریفی، حسن، نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۶۸-۱۷۳، تهران، سخن، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۵ - محاسبه سن عقلی و هوشبهرپس از نمره‌گذاری نقاشی بر اساس این ۵۱ ماده، نمره خام کودک به دست می‌آید. با مراجعه به جدول هنجار این آزمون می‌توان سن عقلی کودک را بر حسب ماه و سال به دست آورد. سپس با استفاده از فرمول اشترن (stern) (سن عقلی تقسیم بر سن زمانی ضربدر ۱۰۰) هوشبهر کودک تعیین می‌شود. در این هوشبهر، میانگین برابر ۱۰۰ و انحراف معیار ۱۵ می‌باشد. این آزمون علیرغم اینکه بسیار معروف و معتبر است، همیشه نتیجه درستی به ما نمی‌دهد. چون عواملی مانند فرهنگ آزمودنی، دقت و مهارت آزمون‌گر در نمره‌گذاری، اضطراب و نداشتن انگیزه آزمودنی، عدم تطابق هنجارهای جدول با هنجار کشور آزمودنی، در نظر نگرفتن سایر اطلاعات در مورد آزمودنی و آموزش نقاشی و استعداد نقاشی آزمودنی، ممکن است در نتیجه آزمون تاثیر بگذارد. این آزمون برای سنجش سن هوشی افراد بین ۳ تا ۱۳ سال معرفی شده است اما در مورد کودکان ۵ تا ۱۰ ساله از دقت و اعتبار بیشتری برخوردار است و برای سنجش هوش کودکان ۱۱ ساله و بالاتر به‌کار نمی‌رود. ضریب همبستگی این آزمون با آزمون استنفورد – بینه(Stanford- Binet) ۷۴ درصد گزارش شده است. نتایج این آزمون را باید با در نظر گرفتن سایر اطلاعات مربوط به آزمودنی مانند سطح اجتماعی – فرهنگی خانواده، سوابق تحصیلی، تجارب کودک در زمینه نقاشی و نتایج حاصل از آزمون‌های دیگر و با رعایت احتیاط تفسیر کرد. [۴]
پاشاشریفی، حسن، نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۷۳-۱۷۷، تهران، سخن، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمون نقاشی گودیناف – هریس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۸. رده‌های این صفحه : آزمون‌های روانی | روان‌سنجی | روان‌شناسی بالینی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|